Miras konusunda farkl� bir bak�� a��s� (Prof.Dr.Mehmet Erdo�an) -- ÃÂÃÂslam

[ Show ]

Support VoyForums

[ Shrink ]

VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

[ Login ] [ Contact Forum Admin ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 02:43:54 03/09/03 Sun
Author: Vesselam
Subject: Miras konusunda farkl� bir bak�� a��s� (Prof.Dr.Mehmet Erdo�an)
In reply to: Vesselam 's message, "Yand�k" on 06:21:32 02/26/03 Wed

sn. Hakan bey

akl�n�za tak�lan soruya, uzman�m�z sn. Mehmet Erdo�an �u a��klamay�
getirmi�tir, dikkatinize sunar, te�ekk�r ederiz...

KUR�AN�DA M�RAS DA�ITIM HATA(!)SI

SORU: Benim akl�ma miras konusu tak�ld�. Kur'�n�da hatal�
oldu�u
s�yleniliyor:L�tfen cevaplay�n:
Nisa 4/176. �Senden fetva isterler. De ki: "Allah, babas�
ve �ocu�u
olmayan kimsenin miras� hakk�ndaki h�km� ��yle a��kl�yor: E�er �ocu�u
olmayan bir kimse �l�r de onun bir k�z karde�i bulunursa, b�rakt��n�n
yar�s� bunundur. K�z karde� �l�p �ocu�u olmazsa erkek karde� de ona
v�ris
olur. K�z karde�ler iki tane olursa (erkek karde�lerinin) b�rakt��n�n
��te ikisi onlar�nd�r. E�er erkekli kad�nl� daha fazla karde� mevcut
ise
erke�in hakk�, iki kad�n pay� kadard�r. �a��rmaman�z i�in Allah size
a��klama yap�yor. Allah her �eyi bilmektedir.�
Varsayal�m ki, bir adam �ld� ve geride �� k�z evlat, bir ana, bir
baba ve
e�ini b�rakt�.. Yukar�daki ayetlere g�re miras payla��m� ��yle
olacakt�r:
�� k�z evlada miras�n 2/3'�, ana ve baban�n her birine 1/6, kar�s�na
1/8
kalacakt�r. Bu durumda, matematik yapal�m: (2/3)+(1/6)+(1/6)+(1/8)=
27/24
= 1,125 bulunur! (1,0 olmas� gerekirdi!..) Yani, miras payla��ld��
zaman
her bir miras��n�n ald��n�n toplam�, mirastan fazla ��kmaktad�r!..
Allah,
miras payla��m�nda b�yle b�y�k bir hesap hatas� yapamayaca��na g�re,
ayet
Allah'a ait olamaz, Muhammed'e aittir..Hesap bilmeyen Muhammed'e..
Bir di�er �rnek verelim: Bir adam �l�r ve geride anas�, kar�s�, ve
iki k�z
karde� kal�r. Kuran'�n yukar�da verilen ilgili miras ayetlerine g�re;
anaya miras�n 1/3'�, kar�s�na miras�n 1/4 '�, iki k�z karde�e de
toplam
2/3'� kalacakt�r: Hesap yapal�m: (1/3)+(1/4)+(2/3)= 15/12= 1,25 !..
Burada
da, miras payla��l�yor, paylar toplan�nca, mirastan daha b�y�k, %25
daha
b�y�k ��k�yor!.."

M�RAS PAYLARI, AVL VE RED

�slam hukukunda bir miras�n taksiminde, belirli hisse sahiplerinin
terekeden alacaklar� pay miktar� hesaplan�rken, paylar�n toplam�n�n
ortak
paydadan fazla ��kt�� olur. B�yle bir durumda belirli pay
sahiplerinin
hisselerinde herhangi bir de�i�ikli�e gidilmedi�i takdirde varislerden
baz�lar�n�n mirastan mahrum kalmas� ya da pay�n�n azalt�lmas� s�z
konusu
olur. Oysa Ashabu�l-fer�iz ad� verilen ve paylar� oran olarak
belirlenmi� olanlar�n hisselerinin azalt�lmas� ya da t�mden mahrum
b�rak�lmas� caiz olmaz. Mesela �len bir adam�n anas� ile babas�,
kar�s� ve
iki veya daha fazla k�z �ocu�u varsa, k�zlar 2/3 (16/24), baba 1/6
(4/24),
ana 1/6 (4/24), zevce 1/8 (3/24) hisseye hak kazanm�� olurlar.
Bunlar�n
toplam� da 27/24 eder. B�yle bir durumda hisselerden orant�l� bir
indirim
yapmak zarur�dir. Bunun pratik yolu da paylar�n toplam�n� ortak payda
yapmakt�r. ��te bu i�leme �avl� denilir, bu t�r miras
melelerine de �avliyye� veya ��ile
(el-far�dat��l-�ile)� ad� verilir. Bu durum, ortak
paydan�n
sadece alt�, on iki veya yirmi d�rt olmas� hallerinde s�z konusu
olabilir;
iki, ��, d�rt veya sekiz olmas� hallerinde olmaz.
Bu durum ilk kez Hz. �mer zaman�nda ortaya ��km�� ve Hz.
Abbas��n
teklifi �zerine bu usul benimsenmi�tir. Hz. �mer�in vefat�ndan
sonra �bn Abb�s, sahabenin ittifak etti�i bu usule kar�� karak ,
ashabu�l-fer�iz�den baz�lar�n�n di�erlerine tercih
edilmesi
gerekti�i g�r��n� savunmu�tur. Ona g�re avl durumunda, k�z, o�ulun
k�z�,
ana baba bir veya baba bir k�z karde� gibi asabelik durumunda, muayyen
hisseleri gayri muayyen hale d�n��en miras��lar�n paylar� azalt�l�r,
di�erlerinin paylar�nda azaltma yap�lmaz.
D�rt s�nn� mezhep ile �b�z�yye ve ��a�dan Zeydiyye, avl
konusunda Hz. �mer�in uygulamas�n� esas al�rken �bn Hazm ve
�i�a�dan Caferiyye �bn Abbas��n g�r��n�
benimsemi�tir
(bk. D�A, avl, IV, 117, Mebs�t, XXIX, 160, �rnekler ve uygulama i�in
bk.
Karaman, Hayreddin, Mukayeseli �slam Hukuku, �stanbul 1978, I, 414
vd.)
Tam tersi durum da olabilir. Yani belirli pay sahiplerine paylar�
da��t�ld�ktan sonra terekede h�l� fazla bir miktar kalm�� olabilir. Bu
durumda belirli pay sahipleri paylar�n� ald�ktan sonra, arta kalan�
yeniden pay sahiplerine paylar� oran�nda da��tmak bir yol olarak
benimsenir. Bu duruma ise �red� ad� verilir. Miras��lar
aras�nda paylar da��t�ld�ktan sonra geri kalan mal�n t�m�n� alan
asabeden
biri olmas� halinde bu durum meydana gelmez.
Red durumu da Hz. Peygamber (s.a.v.) zaman�nda ortaya ��kmam��t�r. Bu
y�zden avl�de oldu�u gibi red meselesinin ��z�m� de i�tihada
dayal�
olarak ger�ekle�tirilmi�tir.
Hz. Osman�a g�re kar� ve koca dahil olmak �zere b�t�n ashab-�
feraiz red yoluyla da v�ris olurlar.
Zeyd b. S�bit�e g�re farz sahiplerine red yoluyla miras
verilmez.
Y�ce Allah onlar�n ne kadar alaca��n� tayin ve tespit buyurmu�tur.
Ayr�ca
red yoluyla da varis olurlarsa hisseleri art�r�lm�� olur ki bu caiz
de�ildir. Arta kalan daha sonra gelen miras�� akrabalara verilir.
Onlar da
yoksa hazineye intikal eder. �mam M�lik, ��fi� ve Z�hr� bu g�r��
benimsemi�lerdir.
Hz. Ali, sahabe ve tabi�nin �o�unlu�u, bu arada �mam Ebu Hanife ve
Ahmed
b. Hanbel�e g�re kar� koca d��nda kalan farz sahipleri red
yoluyla
da v�ris olurlar.
Mesela bir ki�i �lse de geride bir k�z ile ana kalsa, k�z 1/2 (3/6)
ana
ise 1/6 (1/6) alacakt�r. Toplam, 4/6 edecektir. Mesele red yoluyla
3/4 ve
1/4 �eklinde halledilecektir. Burada g�r�ld�� gibi paylar ayn� oranda
b�y�mektedir.
Uygulama ve �rnekler i�in bk. Mebs�t, XXIX, 192 vd., Karaman, age,
I, 409
vd.)

H�s l�f�zlar ve miras paylar�:

�Allah size, �ocuklar�n�z hakk�nda erke�e, kad�n�n pay�n�n iki
misli
(miras vermenizi) emreder. (�ocuklar) ikiden fazla kad�n iseler,
�l�n�n
b�rakt��n�n ��te ikisi onlar�nd�r. E�er yaln�z bir kad�nsa yar�s�
onundur. �lenin �ocu�u varsa, ana babas�ndan her birinin alt�da bir
hissesi vard�r. E�er �ocu�u yok da ana babas� ona varis olmu� ise
anas�na
��te bir (d��er) E�er �lenin karde�leri varsa anas�na alt�da bir
(d��er)�� (Nis� 4/11-12)
Yukar�ya ald��m�z Nis� 4/11-12 �yetlerinde, keza soruda verilen Nis�
4/176 (Kel�le) �yetinde miras��lar ve paylar� belirlenmi�tir. Bunlar,
yar�m, ��te bir, d�rtte bir, alt�da bir, sekizde bir gibi oransal ve
rakamsal beyanlard�r.
Usul kitaplar�m�z �h�s� bahsini i�lerken �zetle �u bilgiyi
verir: �H�s, ba�l� ba��na tek bir mana ifade etmek �zere vaz
edilmi� l�f�zlard�r. Ahmet, Mehmet gibi �zel isimler, insan gibi bir
cinsi
ifade etmek �zere konulmu� isimler, erkek, kad�n gibi t�r isimleri,
bilgi,
cehalet gibi soyut kavramlar� ifade i�in konulmu� isimler� h�s
l�f�zlara verilebilecek �rneklerdir. ��, on, yirmi, y�z gibi say�lar
da
h�s l�f�zlardan olmaktad�r�. Bu t�r l�f�zlar, konulmu� oldu�u
manaya
kesin bir bi�imde del�let ederler, bizatihi delilden do�abilecek
herhangi
bir ihtimal i�ermezler. Dolay�s�yla da o lafz�n medlul� i�in , h�ss�n
delalet etti�i h�k�m kesin bir tarzda, zanna mahal olmaks�z�n sabit
olur.
Mesel� hac keff�retiyle ilgili �yette hac esnas�nda �� g�n
oru�
tutmak�tan s�z edilmektedir (Bakara 2/196). Buradan ��kacak
h�k�m
�� g�n oru� tutman�n v�cubu� olacakt�r. ��nk� �� lafz�,
h�s
bir l�f�zd�r, ifade etti�i manaya delaleti kat�dir, bu itibarla ��
g�ne
ilave veya eksiltme s�z konusu olamaz, tam �� g�n tutulmas� icab eder.
Kur'�n�da yer alan ve miras��lar�n paylar�n� belirleyen b�t�n
l�f�zlar da ayn� �ekilde h�s laf�zlard�r, bu itibarla eksik ya da
noksan
olmaks�z�n manaya delaletleri kat� olacakt�r. (�zetle, Zeydan,
el-Vec�z,
�stanbul 1979, s. 228 vd.)
Yukar�da k�saca bilgi verdi�imiz avl ve red uygulamalar� Hz. Peygamber
(s.a.v.) d�neminde vuku bulmam��, dolay�s�yla m�sl�manlar a��s�ndan
yeni
meselelerdir. Bu sorunla kar��la�t�� zaman sahabe ne yapm�� ve i�in
i�inden nas�l ��km��t�r? Sorun kar��s�ndaki tav�rlar� ne olmu�tur?
Sorun,
nas�l sonu� verecek bir �ekilde a��lm��t�r?
Yukar�da haklar�nda k�saca bilgi verdi�imiz avl ve red uygulamalar�na
bak�ld��nda her ikisinde de benzer �ekilde bizzat Allah taraf�ndan
belirlenmi� olan ��te iki, alt�da bir gibi paylar�n azalt�ld�� ya da
art�r�ld�� g�r�lmektedir. Usulc�lerimiz bu t�r l�f�zlar�n h�s
olmalar�
itibariyle delaletlerinin medl�l�ne tam olmas� -ne eksik ne fazla-
gerekti�ini s�ylemi�lerdir. Vak�a normal �artlarda miras konusunda
uygulamada buna riayet edilmedi�i bir durumu bilmiyoruz. Ancak yeni
bir
mesele ile kar��la��lm�� ve bu durumda h�s olan l�f�zlar�n kat�
delaletlerine dikkat etti�imizde, hak sahiplerinden biri ya da bir
ka��n�n
hakk� ya tamamen ortadan kalkmakta ya da azalt�lma sonucu
do�urmaktad�r.
��te b�ylesi bir ortamda, en �dil da��t�m i�in bir ��z�m yolu aray��
i�inde olan sahabe, sureta bu l�f�zlar�n delaletine muhalif d��m��
olsalar
bile, b�yle bir ��z�me ula�makta bir sak�nca g�rmemi�lerdir. Ger�i
red ile
ilgili bilgi verirken Zeyd b. S�bit�in muhalefetinde, onun
benzer
bir endi�eyi h�l� ta��makta oldu�u ve muhtemelen bu y�zden de
di�erlerine
kat�lmayarak, kendisi ba�ka bir ��z�m aray�� i�ine girdi�i
g�r�lmektedir.
Bu ve benzeri muhalif tav�rlar� bir tarafa b�rakt��m�zda sahabenin
b�y�k
bir ekseriyetinin �zerinde anla�t�� z�m dikkate al�nd��nda,
onlar�n
�yetlerde ge�en rakamsal beyanlara tam� tam�na uygunluk arzetmese de
olabileceklerin en g�zelini bulabilme ve uygulamaya sokma aray��
i�inde
olduklar�n�, l�f�zlar�n z�hirine tak�lmay�p, ilah� adaletin nas�l
daha iyi
tecell� edece�inin aray�� i�inde olduklar�n� g�rmekteyiz.
As�rlar �ncesinden beri f�k�h kitaplar�m�zda yer alan ve pek �ok
�rnekleri
��z�mleriyle birlikte sunulan avl ve red konular�ndan habersiz, bu
�yetlerdeki rakamsal beyanlardan hareketle, burada a��k bir hesap
hatas�
bulundu�unu, her�eyi bilen Allah��n b�yle basit hesap hatalar�
yapamayaca��n�, dolay�s�yla bu �yetlerin Allah�a ait
olamayaca��n�,
olsa olsa hesap kitap bilmeyen Muhammed�e ait olabilece�ini
ileri
s�ren iddialara gelince, do�rusu m�sl�manlar�n meseleye bu a��dan
bakt�klar�n� �ahsen ben hi� g�rmedim, bir m�sl�man olarak akl�m�n
ucundan
dahi ge�medi. Bunlar� mal bulmu� Ma�rib� gibi kim ve hangi akla hizmet
i�in ��kar�r onu da bilemiyorum.
Bu konu m�sl�manlar a��s�ndan ��z�lmemi� bir problem de�ildir.
K�ymeti,
yukar�daki de�erlendirmemde de arzetti�im gibi, bizim i�in yeni
meselelere
yakla�mada y�ntem belirlemede ��k tutucu olmas�ndad�r. Benim i�in
bundan
�teye bir de�er ta��mad�� i�in, kendi halime kalsam bu konuyu ele
almak
istemezdim. Ama madem ki bu konu bizim ad�m�za sorun ediniliyor, biz
de
bir iki s�z s�yleyelim bari.
Bir kere Allah her �eyi biliyor ama, muhatap al�nan kitle Arab�-�mm�
bir
kitle, yani hesap kitap bilmeyen insanlar. G�nl�k ya�ant�lar�n� �o�u
kez
parmak hesab�yla g�t�rmektedirler. �imdi b�ylesi insanlara milimetrik
hesaplar ile yakla�mak, bizim bildi�imiz Y�ce Allah��n
rahmetiyle
ba�da�mazd�.
�kincisi, buna ra�men feraiz konusu ash�b ve daha sonra gelen �mmet
a��s�ndan f�kh�n en zor bahislerinden biri olmaya devam etmi� ve bu
alanda
temay�z edenlerin say�s� son derece az olmu�tur. E�er Y�ce Allah,
yar�m,
��te iki, d�rtte bir� gibi yuvarlak oranlar kullanmasayd�, bu
hesab�
kim ve nas�l yapard�. Dolay�s�yla te�ri a�amas�nda g�zetilmi� bulunan
kolayl�k ilkesi bunu gerektirirdi.
Burada �unu da ifade edelim ki bu �yetlerden sorun �reten insanlar,
e�er
�k�z alt�nda buza�� arama gibi bir niyet i�inde de�illerse,
Kur'�n��
ve onun i�eri�ini Allah�a san�yorlar. Oysa Kur'�n Arab�ad�r, yani
Araba
ait formatlar i�inde gelmi�tir ve bu haliyle de anla��lm��t�r.
Anla��lmas�
i�in Kur'�n, yer y�z�ne indirilmi� ve oraya ait k�l�nm��, oran�n dili
kullan�lm��, Arab�n ma�h�duna at�flar yap�lm�� ve sonu�ta
insanl��a
mal edilmi�tir.
Ayn� mant�ktan hareketle insanlar neshi de bir bed� yak��t�rmas�yla
izah
etmeye �al��m��lard�r. Yani Y�ce Allah, �nce bir �ey buyurdu, sonra
�ng�remedi�i, hesaba katamad�� baz� geli�meler, olaylar ortaya ��kt�,
bunun �zerine de Allah h�km�n� de�i�tirdi� falan gibi. E�er
meseleye
bir inan� ile yakla��lsa ve Allah��n buyurmas�n�n yery�z�
sakinleri
olarak insanlar�n durumlar�yla ilgili oldu�unu, insana ait olan
hususlarda
da bu t�r durumlar�n ka��n�lmaz olaca��n� ve bunlara ba�l� olarak
Allah��n buyruklar�n� de�i�tirece�i, yahut yenileyece�i�
d��ncesine kolayca ula��labilir ve bu durum m�sl�manlar ad�na g�z
ya�art�c� tarzda kayg� �eken bu gayretke� insanlar� hi� olmazsa biraz
rahatlat�rd�.
��nc�s� ve en �nemlisi hukukta h�k�mler konulurken genel durum
dikkate
al�n�r. �en-N�dir� fel� h�kme leh� = N�dir olan i�in h�k�m
konulmaz� �eklinde bir hukuk kural� bulunmaktad�r. Genel durum
dikkate al�narak olu�turulmu� olan kurala uymayan istisn�� haller
olursa,
onun i�in de �zel ��z�mler geli�tirilir ve bir �ekilde i�in i�inden
��k�l�r. Sahabenin yapt�� gibi, daha �dil bir ��z�m aray�� i�ine
girmek
varken, bu �yetlerin Muhammed�ce d�z�lm�� yetler olabilece�ini
iddia etmek ancak �eytan�n akl�na gelebilir.
�slam miras hukukuna y�nelik itirazlar aras�nda, karma��k olu�u, hesap
etmesinin zorlu�u da bulunmaktad�r. Ger�ekten az �ok hesap bilmeyi
gerektiren bir yap�s� vard�r. Bu zorlu�u yan�nda akrabalar aras�nda
hi�bir
kimsenin unutulmad��, herkese hakk�n�n verildi�i genelde teslim
edilir.
�kili birli taksimin ise, ihtiya�lar�n dikkate al�nmas� sonucu adaleti
ger�ekle�tirmede bir yol oldu�u g�r�l�r. Adalet her zaman e�itlikle
sa�lanamaz. Bir s�n�fta bulunan b�t�n ��renciye e�it davranmak
adaletin
gere�idir. S�navda e�itlik ilkesi gere�i herkese ayn� notu vermek ise,
adaletsizlik olur. Ayn� sofraya oturtulmu� insanlar�n �nlerine e�it
yemek
koymak her zaman i�in adaletli olmayabilir. K��k ve zay�f bedenli
insanlar�n �n�ne, iri v�cutlu bir kimseye verdi�iniz yiyece�in ayn�n�
verirseniz, birisi israf eder, di�eri a� kal�r. Bu itibarla adalet
bazen,
insanlar�n ihtiyac�n� dikkate alarak da��tmakta tecelli edebilir.
�kili
birli taksimi, bir de bu g�zle de�erlendirmek yerinde olur.

Prof. Dr. Mehmet Erdo�an

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]