VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

12/21/24 15:59:25 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, [3], 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 01/ 7/05 21:35:40
Author: abdireyim
Subject: <<ElXXXX> toghrisida oylighanlirimgha inkas

[quote]"élxet" siler éytqan "éléktronluq xet alaqisi"diki "éléktronluq xet"ning qisqartilmisi dep chüshinimen. Bu isimni pütün uyghur jem'iyitige tonulghan, yash mutepekkurimiz abduqadir jalalidin "shinjang medeniyiti"ning 6 - sanida shundaq ataptu.
......
2. Abduqadir jalalidin közge körün'gen mutepekkur bolupla qalmay, hem terjiman, hem ana tilimizgha alahide muhebbiti bolghan, ana tilimizni chüshinidighan talantliq bir yazghuchi, shu seweplik bu isimni sewepsizla qollanmaydu, elbette.

Toghra bu alimimiz tonulghan kishi, lékin birer alimning e-mailgha bolghan éniq emes chüshenchisini barliq Uyghurlargha, shu alimning nami arqiliq téngish taza muapiq emes. Bu neqil yéqinda men oqughan bir kitab ésimge kelip qaldi. 14.esirde bir Ingliz Ereb Matimatik [Al-Khowarizmi] ning bir kitabini Englishchide terjime qilidiken, lékin kirish sözide, aptorning bir erep ikenligini dimey, töwendikidek bashlaydiken,

...bu kitap "Reqemler Hönéri" toghurluq bolup bu höner [Algorym] dep mu atilidu.... Hindistanda burun bir Padisha bolghan iken uning ismi [Algor] iken, u bu hönerni shu kish keship qiliptiken....

Qaraydighan bolsaq emiliyette, [Algorythm] digen sözning özi [Al-Khowarizmi] digen Matimatikning namidin kélip chiqqan (bu heqiqet. méning yekünüm emes). Néme üchün terjiman, yalghandinla burun bir [Algor] namliq bir padisha bolghan iken deydu? Uning qarishiche, bir Ereb digendin bir padisha ijat qilghan dishe, oqurmen yaki oqughuchilargha nisbeten téximu qayil qilishliq tesir bérishi münkin shundaqla sizmu we menmu Padishahning hönérini ögeniwatimen dep hes qilisiz....

Méning bu yerde misal qilishim: "--Way Abduqadir jalalidin ependi shundaq ataptu. Bizmu shundaq ataymiz.." disek qamlashmaydu. Yuqurqidek dangliq kishilerning namini tartip chiqish arqiliq natoghra idiyelerni desteklesh toghra emes.

[UUS Tori bashqurghuchisining jawabi ]3. "éliktirunluq xet" dep atighanda bu isim bek uzun bolup kétip, hazirqi uchur jemiyitimizde kishilerning qobul qilishigha érishelmey, terkiwide bizning "xet" dégen sözimizmu esla mewjut bolmighan ikkinji bir sözge könüp qalghinidin, "ilxet"ke kön'gini ming yaxshi, chünki bu sözdin uning bir "xet" ikenliki purap turidu.

[Uqkun]1.Qanchilik adem uning oqulishidin uning birxil «xet» yaki pochta yollanmisi ikenlikini bileleydu? Oqulishidinla uning qandaq nerse ikenlikini bilgili bulidighan atalghu bolsa qubul qilishqa téximu qolayliq bulamdu qandaq?

Bizde tilgha bolghan ajayip kamchil chüshenche bar. Yuqurqidek jümlilerni men nurghun qétim kördüm we anglidim. Eger biz yuqurqidek birer sözning sheklige qarap shu söz ipadilimekchi bolghan sözni uqalighan chaghdila andin shu sözni muapiq we bolidighan sözken dep hésablaydighan bolsaq bu idiye nahayiti nadan bir idiye bolidu. Men sizge addiy bir misal qilay:

"qoza"

Siz yuqurdiki "qoza" digen sözge qarap shu sözning qoyning balisi ikenligini uqalamsiz? Elwette uqalmaysiz, shu sözni ögen'gendila andin shu sözning menisini bilgili bolidu. Shuning üchün biz her qandaq nersini xuddiy Xenzuche sözlerge oxshash, shu sözning birer uqumni (lughetke qarimighan asasdila) dep bérilishini kütsek, bu xaish Uyghur tilining qanuniyetlirini tonimighanliqtin dérek béridu. Uyghurche bolsa Xenzuche emes, Uyghurche sözler bolsa sözler izahati özi bilen bille emes. Misal, xenzuchida qurut digen sözni ögensingiz dunyadiki barliq qurut-qongghuzlarni uqalaysiz, Uyghurchida we bashqa tillarda undaq emes, qurutlarning namini bir-birlep ögünishingiz lazim. Köp hallarda, sözler shekli bizge hich némini sözlep bérelmeydu. Peqet biz bir birlep ögengendila andin shu sözlerning menisini bileleymiz, bu digenlik biz birer yéngi sözge yoluqsaq shu sözning özining birer nersini bizge sölep menisini dep bérishni kütmey, biz shu xam sözni shu sözning jümlidiki ornigha qarap we ishlitishige qarap perez qilishimiz bilgili bolidu we lughet axturushimiz lazim yaki bilidighanlardin sorishimiz lazim.

Emdi, e-mail digen sözge qarap, hich néme uqalmaydikenmiz dep soal sorash qamlashmighan ish. Elwette uni uqalmaysiz-de. Shu sözge qarapla bilelisingiz, u chaghda molla tapqaq bolup qalmamsiz. Undaqta, "xet" digen sözge qarisingiz, sizge "yazma" digen menani bildurelemdu? Bildurelmeydu, biz uni ögengendila yaki ishletkendila andin aldinqining poshta alaqisi ikenlgini keynidikining yazma ikenligini bileleymiz. Sizge kéyinkisining tonush söz bolishidiki seweb uni siz burun ögengen, hergizmu burun siz shu sözning sheklige qarap bilgen emes, peqet bashqilar sizge uning menisini ögétish arqiliq bilen. Tughma bilgen emes.

Men bilidighan mushu sorundiki kishilerning email ni ishlitiwatqinigha aldi keynining 9-10 yil bolup qaldi. Jümlidin men özemge, 8 yildek bolup qaldi. Köpchilik bu jeryanda izchil e-mail dep kéliwatidu. Emdi shunche yil ötüp, uni özgertimiz dep e-mail ning menisini ipadilep bérelmeydighan sözni tewsiye qilish toghra emes, we dangliq kishiler (A.J) shundaq ataptu dep, bu gheyri namni bashqa kishilerge téngishmu muapiq emes.


[.... "tenterbiye", "textirawan" dégendek isimlarni ata - bowimiz qoyup bermigen bolsa....]

Dostlar birer sözning zadiy nedin kelgenligini bilmey turup yuqurqidek yekun chiqarsanglar xatalishisiler, bizning ata-bowimiz Uyghur bolmay qalidu. Sözligende éhtiyat qilishinglarni tewsiye qilimen.

textirawan--- digen söz Parischidin kirgen söz. Uni Uyghurlar yasimighan.

[UUS Tori bashqurghuchisining jawabi ]...yéqindila bésiqqan komyutér yéziqi toghrisidiki talash - tartishimiz we uning netijisi néme boldi? Silerning mushu jahannamenglerde chaqnighan yéziq kimlerning toghra - kimlerning xata bolghanliqini belgilep turuptu ...........

Buni chüshünelmey qaldim. Siz zadi neme dimekchi?
Mushu yerni éniqraq yazghan bolsingiz. Siz "Uyghur Latin Yéziqini" qollanghuchilar xatalashti dimekchimu? Eger shundaq bolsa. Emiliyette intérnétte Uyghur Latin yéziqining eng muhim we eng ammibab yéziq ikenligini köz yumghanliq bolup qalar. Sizdin soal soray, siz e-mail ni qaysi yéziq bilen yazisiz? latin yéziqi bilen yazdighansiz? Chayxanida neme yéziq bilen yazisiz? latin yéziqi bilen yazidighansiz? Pütünley, Ereb yéziqigha ésiliwelish, biz üchün özimizni xuddiy quduqqa étishtin bashqa nerse emes. Dunyadiki pütün qérindash türkiy milletliri latin yéziqi ishlitiwatidu yaki Krill din latin gha köchüwatidu, mushundaq sharaitta eger biz özimizni bashqa qérindash milletlerdin ayrip yekke yashaymiz we alaqe bolmaydu deydikenmiz kona yéziq buning jawabi bolidu, eger biz xelqaragha we dunyawiy alaqe qilimiz deydikenmiz latin yéziq buning jawabi. Bu digenlik hergizmu kona yéziqni tashliwetimiz digenlik emes, latin qoshumche we ögenishke tégishlik yéziq dimekchi. Chünki, oxhash mediniyettiki we tilldiki bashqa Türkiy milletler erebche yéziqni ishletmeydu. Erebler Uyghurche yéziqni tonughandek qilsimu lékin menisini bilmeydu. Undaqta biz xuddiy quduq ichidiki bir millet. Hette öz millitimiz ichidki Xenzuchida oqughan kishilermu Ereb yéziqini ögünishi natayin, chünki bu yéziq bek tez, yaman yéri ögénish mejburriyetmu yoq. Mushundaq sharaitta, tes hem kompyutérgha dostane [computer friendly] emes yéziqqila élsiliwelish bir hésabta Uyghur tilining rawajlinishigha ziyanliq. Emiliyette, ta hazirghiche téxi bizning yéziqimizni kompyutér toluq qollimaydu. Demek kompyutér dewride yéziqimiz yoq digenlik. Mushundaq sharaitta, biz Latin yéziqinimu teng qolliniwatimiz. Xewerlerde [2005 MS Longhorn] da [MS Uighur] ni qoshqan bilen, yenila Uyghurche kirgüzüshni qoshmaydiken. Démek, biz yenila xalighan bir kompyutérda Uyghurche kirgüzelmeymiz digen söz. Kirgüzüsh bolghan teghdirdimu [Keyboard] yenika Uyghurche emes(Kunupkilarning üstige özimiz herplerni yéziwalsaqmu, xalighan bir kompyutérgha yazalmaymizde.). Bu xuddiy, yazayli disek qelimimiz yoq digen söz. Uning üstige kompyutér yalghuzla [Word processor] emes, uning dairisi nurghun. Kona yéziq komoyutérning hemme sahasige singelmeydu, lékin latin yéziqi hemme yerige singilgen. Shuning üchün, yene bir yéziq bilen qorallinish eqilane bir ish, ziyan yoq. Shunche köp Xenzuche xetlerni tonalaydighan millet ikki tok-tok Latin élipbesini tonalmamduq, emiliyette hazirqi dewirde bashlanghuchtila tonup bollalaymiz. Shuning üchün, Latin yéziqini shunche köp ishlitip turup uni chetke qéqip yürmenglar. Hich kim, Latin yéziqni kona yéziqning ornigha dessitimiz digini yoq, we undaqmu bolmaydu. Peqetla, qoshumche ögénup qoyunglar dewatmaqta. Nurghunlighan betler, yenila [OET] bilen uyghurche bet ishleydu. Seweb neme? Yéziqimiz kompyutérgha ögey digen söz. Intérnét uchur dewride biz yenila yéziqsiz qalduq digen söz. Nurghunlighan betler bar we uchurlar bar, lékin u uchurlargh bashqilar yételmise uning neme kérigi?!

Yene bir ish "jahannamenglerde" digen neme nerse? Siz [browser] dimekchimu?
Eger shundaq bolsa "dunya toghurluq xet yaki kitab" digen söz qandaqsige "browser" digen gep bolidu?

Jahan ---dunya
name ---xet, kitab
Jahanname (Parische söz)
Shahname (Paris)

Isim qoysanglarmu eqilgha muapiq bir isim qoyunglar!?
[Browser] digen ning menisi "körgüch, köz yügürtüsh, seyle qilish, köz atmaq, béqish" digen menisi bar tursa, qandaqsige "Dunya kitabi" digen mena bolidu, u qandaqsige "kitab" yaki "xet" bolidu?. Néme bolghini, hemme nersige "xet" dep ishletkini némisi?
[font--xet[
[character---xet[
[letter ---xet[
emdilikt "browser" nimu "xetke baghliwalsaq" néme bolghini?!


Köchme menasi digen teghdirdimu, bu bir términ tursa uni köchme menasi bilen iapdilisek qandaq bolghini?! Bu xuddiy, téléwisor ni "jahan eyniki" digendekla ishqu, ayropilanni "gul-dur qush" (gul-durleydighan qush). Bu bir edebiyat bolmisa, téxnikiliq mesile tursa. Qoyanglar undaq qamlashmigha Parische sözni ishletmey, dunyawiy [browser] digen sözni ishlitinglar. Hech bolmighanda Közat deyli Turkler yasighan söz boyiche, emiliyette Uygurche sözlerdin yughurulghan. Köz + at, esli menisige yéqin. Qoye! milletchiliginglar qozghulup, teyyar sözni ishletmey, özimiz yashaymiz diseklar, "körge" denglar. "-ge" isim yasighuchi qoshumchisi. "süpürge", "belge"(bilge), ...digen sözlerde bu qoshumche isim yasaydu. Yaki "körgüch" denglar

Jahan néme bolup ketti emdi.
abdireyim

Bu yazmining latin yéziq nusqisi, http://www.ukij.org/uky/ da

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]
Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.