VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

12/21/24 16:31:51 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, [8], 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/12/01 22:16:47
Author: Alimjan Idiris
Subject: KUY we UIY toghrisida

From: Date: Mon Dec 25, 2000 11:15 am
Subject: KUY we UIY toghrisida


Assalam tordaxlar, yene waqtinglarni alidighan boldum.

Aldi bilen hemminglarning kelgusi rozi heytinglar we yengi yilinglargha mubarek bolsun!

Towendiki mening KUY we UIY toghrisidiki yeqindin beriqi oylirim, waqtinglar yar berse korup baqarsiler:

1. KUY diki e bilen a(umlaut) ning zadi qaysisining ixlitilix qetim sani yuquri?
Qolumda tuzuk Uyghurce matiriyallar bolmighacqa buni san-sipirlar bilen delillik ipadilep birixke aman bolmidi. Buni Rey ependim digendek eniqlax nahayiti addi, birer parce mukemmel gezit yaki maqalini Microsoft Word qa kirguzup, uning icidiki e bilen a(umlaut) ni sanatquzup baqsaqla kupaye. Meningce yene ilgirikidek hulasige erixix ehtimalliqimiz yuquri. Biraq waqtni tijep, ziddiyetni azaytix ucun, bu mesilini yene kop talixip olturmay, KUY diki a(umlaut) bilen e gha e bilen e(umlaut yaki acute) ni ixlitip beqixni oylixip baqsaq. Bundaq diyixtiki asasliq sewiwim, hazirqi KUY lahiyesi boyice eytqanda, e bilen a(umlaut) bolsa oqulixi jehettin yeqin bolghan ikki tawuxqa ixlitilgen. Eger bu ikki hil tawuxqa xekil jehettinmu yeqin bolghan e bilen e(umlaut yaki acute) ni ixletsek, bezide internette yaki e-mail yazghanda e(umlaut yaki acute) heripining ustidiki umlaut yaki acute qismi korunmey qalsimu yaki ilajisizliqtin her ikkilisi ohxaxla e bilen umlaut(yaki acute) ixlitilmey yezilip qalghan teqtirdimu, ularning oqilixi ohxixip ketkecke cong mujimellik elip kilelmeydu. Mesilen, emgek(e lar umlautliq yaki acuteliq) digen sozluk bilen emgek (e lar umlautsiz yaki acutesiz) digen sozlukni oqup beqinglar, hata oqup qilix nisbiti nahayiti towen. Buni UIY ning tejribe-sawaqliri ispatlidi. Muxundaq qilghanda internettimu bu ikki herp ( e bilen e(umlaut) )ni umlautining bolux-bolmasliqi bilen munasiwetsiz keng qollinixqa imkaniyet qaldurup bermemdu? Qisqisi a(umlaut) ta yuqarqidek funksiye yoq, eger uning umlauti qoyulmay qalsa eksice a heripige ohxap qalidu.
2. UIY bilen KUY ni silixturup, UIY internetta alaqilixixqa putunley mas kelgini bilen, kompiyuterning barliq sahesige mas kelamdu? Sizningcha kompiyuter sahasi Internet nila korsitamdu? digen soallarmu otturigha qoyulmaqta. Biz kompiyuter we internet bu ikkisini bir-birige zid qilip yaki bir-biridin ayripturup qarimayli. Internet komputerning nahayiti muhim terkiwi qisimlirining beri, uning roli bundin keyin internet torining kengiyixige egixip tehimu congiyip mangidu. Mesilen, Xinjang Uniwersititining kutuphanisidiki matiriyallar KUY da yezilsa, biz internet arqiliq kelguside uningdin dunyaning herqandaq yerida turup rawan paydilinalaydighan zamanlarmu yetip kelmeydu emes. Internetning roli bundin keyin tehimu gewdilinip baridu. Xunga Internet komputerning asasliq bir terkiwiy qismi bolghan iken, unimu aldinqi orunda yahxi oylixix hata emes. Uning ustige UIY ning ismigha internet digen sozluk kirguzup qoyulghini bilen, bu peqet isim qoyuxtiki mesile bolup, u mehsus internettila paydilix ucun wujutqa kelturulgini yoq. Eger UIY ni tehimu mukemmel xekilge ozgertsekla, coqum muxu asasta putkul kompiyuter sahesigimu ixletkili bolidighan muwapiq yeziqni wujutqa kelturup ciqiralaymiz. Mesilen yuqiridi 1-nuqtidikidek layihe arqiliq hem internetke mas kilidighan hem putkul kompiyuter muhitighimu kengeytkili bolidighan layiheni tepip ceqix mumkin. o,u bilen o(umlautliq), u(umlautliq) ni internette perqlendurup yezixqa imkan bolmighan ehwallarda ularni umlautsiz yezip taxlisaqmu kop mujimellik elip kelmigecke, umlaut bilen yezixqa imkan bolmighan xaraitta ularni umlautsiz yazsaqmu boliweridu. Xunga UIY da ulargha nisbeten kengcillik bilen muamile qilin'ghan. Bu ikki yeziqqa yeziq tarihimizdimu xundaq "keng qorsaqliq" bilen muamile qilinip kelgen iduq. Eger bir forminagha bir herp bolux pirinsipida cing turuxqa toghra kelse, KUY ni lahiligende ularni eniq perqlendurup kirguzsek bolidu. UIY dimu muxu nuqtini kozde tutup, ularni imkanqeder perqlendurup yezix tewsiye qilin'ghan.
3. Eger UIY ni putkul kompiyuter saheside ixletmeslikning asaliq sewiwi peqet uningda qox oqulidighan herplerning mewjutliqidila bolsa, nime ucun muxu nuqtini asas qilip olturup uninggha azraq ozgirix kirguzmeymiz? Mesilen, o,u bilen o(umlautliq), u(umlautliq) ni eniq perqlendurup yezix; e bilen e(umlautliq) ni eniq perqlendurup yezix; h heripini eniq prqlendurup yezix qatarliqlarnila hel qilsaq, UIY baxqa jehetlerde pinyin bilenmu toqunixi yoq, qox herplirimu az, hem ilgiriki Uyghur yengi yeziqimizghimu yeqin bolghacqa uni omumlaxturuxmu asan hem qollinixqimu qolayliq. Men UIY diki h ning ikki hil oqulup qilinix ehwalini hel qilix ucun, het tahtisidiki KUY da paydilinilmay turiwatqan v din paydilinip koruxni tewsiye qilimen. Mesilen, hesel-vesel, haraq-varaq digen'ge ohxax. Belkim bundaq qilsaq helqaraliq transfiksiyege ance mas kelmesliki mumkin, lekin hemme heripimizni uning mas kelturimiz disek birqance alahide tawuxluq herplirimizni ipadilexte bek qiynilinip ketimiz. Heselni vesel dep yezixqa desliwide konmek tes bolixi mumkin, biraq bir mezgildin keyin konup ketimiz.
4. Qox herpni imkanqeder az ixlitix kerek. Qox herp kop bolup ketse, het urux, yezix, oqux, guzellik jehetlerde nurghun epsizliklerni elip kelidu. Bu nuqtini men qayta tektlep olturmisammu, siler nahayiti eniq bilisiler. KUY diki zh ning bolmaydighanliqining sewiwini aldinqi qetim sozlep ottum. Balilar Zhongguo, Zhu Rongji digenl Henzuce pinyinlarni azghixip hata oqup yurmisun. KUY diki sh ning ance muwapiq emesliki toghrisidimu bir necce qetim sozlep baqtim. sh ning ornigha x ni ixletsek, ilgiri Uyghur yengi yeziqidin sawati barlar we kop sandiki pinyindin sawati barlar nahayiti asanla qobul qilalaydu, balilarning Henzucidiki x bilen sh ni perqlendurup ugunixigimu nahayiti paydiliq. Het guzelliki, oqux-yezix qolayliqi jehettin eytqandimu sh ning ornigha x ni qollan'ghan yahxi. Mesilen alayluq, Uyghur tilimizda KUY diki sh ning ixitilix castotisi yuquri bolup, birlishish, ittipaqlishish digen'ge ohxax sh heripi keyni keynidin kelidighan pursetler nahayiti kop, eger bir necce sh heripi keyni-keynidin yezilsa uni rawan oquxqa nahayiti tesir yetidu. Xunga KUY diki sh heripini x bilen ipadileyli. Yene KUY diki ch heripini eger UIY dikidek c bilen taq ipadilexke imkaniyet bolsa oylixip korersiler. Silerning En'gliz tilini asas qilghan asasta sh, ch larni ixletkininglar bizning helqaragha yuzliniximizge nahayiti paydiliq, lekin emiliy qollinix we omumlaxturux jehette bezi qeyinciliqlarni elip kilemdikin digen endixidimen. zh, ch, sh larni Henzuce ugen'gucilerge qaldurup, balilarning zh, ch, sh bilen j, q, x larni perqlendurup ugunixige purset yaritayli.
5. "UIY ni internettila ixletsek putulley bolidighanliqi bizge eniq, lekin uni putkul kompiyuter saheside ixlitix mumkin emes! " digen'ge ohxax keskin qaraxlarmu otturigha qoyiliwatidu. Nawada bundaq dep qaraxning asasliq sewiwi peqet UIY da bir yeziqning ikki hil oqulup qilix mesilisidila bolidighan bolsa, baxqa yengice elipe tuzimiz dep nurghun talax-tartix qozghighice, nimixqa UIY diki muxu qox oqulup qilix mesilisinila coridep mulahize qolip we bu mesilini hel qilix arqiliq uni uni dawamliq qollinixni oylixip baqmighandimiz? Eger UIY diki e, h, o, u larni eniq ikki hil yezilidighan qilip bekitsek, u coqum kelguside qox herpliri az bolux, ilgiriki Uyghur yengi yeziqigha yeqin bolux, Henzuce pinyin bilenmu toqunuxup qalmasliq, internette amalsiz ehwalda umlautsiz ixlitixkimu mumkinliki bolux, pinyin sawati barlarning qobul qilixigha qolayliq bolux hem melum ammiwiy asasigha ige bolux qatarliq ewzellikliri bilen tezla amma arisida omumlixip keteleydu, uni helqqe ayrim ugitimiz depmu kop japa cekmeymiz dep oylaymen. Qeni silermumu muxulargha obektip halda bir qarap baqsanglar. Bu mesile herbirimizning oz mesilisi bolghacqa, baxqilarningmu bes-beste oz pikrini otturigha qoyup beqixini umit qilimen. Herhil iddiyeler mujessimlixip, coqum takamallaxqan bir KUY lahiyesi dunyagha kelgusi. Qeni, hemmimiz terixip koreyli!

Hemminglerge we kelgusi latince elipberimizge yengi yilliq amet tilep, hormet bilen

Alim
2000.12. 25

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]
Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.