VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

12/21/24 16:59:46 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, [8], 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/12/01 22:41:56
Author: Waris
Subject: Kopchilikke melum boghay ...

From: waris
Date: Tue Jan 2, 2001 3:44 am
Subject: Kopchilikke melum boghay ...


Western Europe(ISO) bilen enkodlang, Birlikke kelgen UKY da yezildi. (Qizil rengde yezilghine Rey ependining pikirliri, kök rengdikisi Uninggha jawab)



Hörmetlik tordashlar/Erdem ependi/Abdurehim ependi,



Hemminglarning UKY ni birlikke keltürüsh ulugh ishigha köngül bölgininglargha köp rehmet.



Shinjang Uniwersititida ëchilghan UKY toghrisidiki muhakime yighinining bir qism wekilliri (Prof. Hushur Islam, Dr. Xemid Zakir, Prof.Mijit Xudaberdi, Prof. Razaq ependi, Qeyser Qadir …) burunqi UKY gha peqet birla özgertish kirgüzüsh pikirini oylashti. U bolsimu UKY diki burunqi Ee ni Ëë gha, Ää ni Ee gha özgertishtur. Erdem ependim, sizdin tëxi pikir almiduq, Buninggha qandaq qaraysiz?

Yeqinda yene bashqa yighin qatnashquchiliridinmu dawamliq pikir almaqchi…



Abdurehim ependi, heyt-bayram mezgilide xet yazalmay qaldim. Qarighanda hazir istatistika qilishning hajiti qalmighandek qilidu. Eger zörüriyiti bar dep qarisingiz http://www.zaman.xju.edu.cn/Examine/Yayihe.htm (Html format)ni yaki http://www.zaman.xju.edu.cn/Examine/layihe.exe (Word 2000 format) ni ishletsingiz bolidu.



Töwende siz ëytqan “UKY bolsa bizge töwendikidek qiyinciliqni ekilidu.” gha pikirimni bayan qilip ötimen.(Emiliyette bu pikirliringiz yighndimu otturgha qoyulghan, hem aqilanilik bilen hel qilinghan.



UKY ni belgileshtiki Omumiy Prinsip ni untup qalmayli. http://www.zaman.xju.edu.cn/Examine/Yayihe.htm

1) Kixi isimlar we Yer namlar:

…yer isimliridin Zhongguo, Xinjiang, Guangzhou, Zhengzhou; adem isimliridin Zhu Rongji …

Biz bu noxtida Uyghur Kona Yeziqi gha oxshash dadil bolishimiz, härgizmu xenzuche pinyingha boysunmasliqimiz kerek. Biz ularni öz tilimizgha, UKY gha boysundurup Junggo, Shinjang, Jengju, Ju rongji … dep elishimiz kerek. Xenzularmu bizning shundaq chirayliq yer namlirimizni öz tiligha boysunduruwalidighu? Mesilen: Kashi(Qeshqer), Wulumuchi(Ürümchi), Weiwuerzu (Uyghur); Maimaiti(Memet), Alipu(Ghalip) … Hetta ular Canada digenni diyeleydighan turup uni Jianada deydighu? Biz dölet ichidila cheklinip qalmay xeliqaragha yüzlinishimiz kerek.

2) Ikki yeziq otturisidiki qalaymiqancilik,

UYY ügengenler Englishce yaki Pinyince birer nersilerni yazsa h,erplerni izcil h,alda toghra yazidu. Cünki yuqarqi yëziqlar izcil bir biri bilen mas.

Buning sewebi rastinla pinyin asas qilinghan burunqi UYY da Uyghur tilidiki 32 herpke 32 herp-belge bërilgendin sirt “Zh, ch, sh” lar qushup qoyulghan. Yeni, burunqi(1983 yilghiche ishlitilgän) UYY da 35 herp bar idi.

UYY ning eng chong yitersizliki shuki, u xelqaragha yuzlenmighen. Artuqchiliqi, xelq ammisigha bësim bilen ügitilgen shunga ishleken adem sani köp bolghan.

UKY bilen yezilghan xetni Uyghur tili bilmeydighanlar (Englizlar, Ruslar, Xenzular …) mu oqiyalaydu. Men bir Xenzu bilen bir Englizgha oqutup sinap baqqan. Intayin epsus, burunqi UYY bilen yezilghan xetni Uyghur tili bilmeydighanlar mexsus uni ügenmise oqiyalmaydu.

UYY ügengen kixi Rosce ügengen bolsa, eger u kixi Uyghurce yazghan caghda daim, UYY diki “r” ni yazimen dep Roscidiki “p” yezip qoyidu. Bu nahayiti ommumi ehwal. Bu ehwalni Rosce ügengenlerge intayin iniq.

Minighche bu omumiy ehwal emes. Miningche kishiler charchap ketkendila shundaq xataliqlarni sadir qilidu. Eger undaq yezip qoysa u kishi azraq dem eliwalsila toghra yazalaydu. Mesilen: Mining akam Bejingda Roschini mexsus kesip qilip besh yil ügengen, hazirmu künde digüdek Roslar bilen ishleydu. Ötken hepte men uninggha besh minut ichide UKY ni ügitip boldum, u kompiyuterida hazirghiche shuni yaqturup ishlitiwtidu, Uyghurche xet yezish jeryanida yuqarqidek xataliqi sadir qilghini yoq.

Kespi het urghucilarning (Wubizixing) din sirt, mutleh köp kixiler WindowsWord bilen Pinyin arqiliq henzuce het uridu. Eger UKY, pinyin bilen toqunux bolsa, qanciliq qiyinciliq we mujimelliklerning bolidighanlighi h,emmimizge ayan. Meningce bu intayin muhim nuhta.

Bu yerde hechqandaq tuqunush yoqluqi hemmimizge ayan. Bu gepche bolsa Engliz tili bilen Xenzu tiliningmu tuqunishi barmu? Miningche Xet urghuchilarning kallisida bu ikki xil til ayrim-ayrim turup tuqunushmaydu. 10 xil til bilidighan adamlermu shu tillarni öz ara tuqunushturmay yazalaydikenghu? (Eger lazim bolsa 10 xil til bilidighan mushu kishining email adirsini sizge birey…)

Alayluq UKY ciqqandin keyin, bezimiz keyboardni Germancigha özgerti. Bu tahtida “y” bilen “z” ning orni almaxqan. Het yazghan caghda qanciliq qiynilixlar bolidighanlighi u tahtini sinapbaqqanlargha ayan. Eger UKY bilen pinyin qalaymighan bolsa qanciliq qalaymiqancilikni ekilidighanlighi bu iniq. Eger sel diqqet qilmisaq, Englishce yazghandimu UKY ning tesiri bilen qalaymiqancilik bolixi mumkin.

UKY ni yezishta Keyboard ni Engliszchidin bashqa tillargha(Germanche, Turkche …) ozgertishning zörüriyiti yoq. “Y” bilen “Z” ning orninimu almashturushning ahmiyiti yoq. Chünki Keyboard ni English-International gha toghrilap ë,ü,ö “,’ … larni pütünley kirgüzüshkä bolidu (http://www.zaman.xju.edu.cn/aou/aou.htm gha qarang). Bundaq qilghanda Keyboard U-Germanchidek qalaymiqanliship ketmeydu.

4)Yene bir ixqa sel qarimayli.

Zor bir qisim pinyinge(UYY mu?) ügünüp qalghanlar UKY ni ügünixi natayin, barghansiri bularning sëpi zoraymaqta. Bunungdin keyinmu dawamliq zoriyixi munkin.

Umid yash ösmürlerde. Pinyinge(UYY) gha könüp boghanlar UKY ghimu asta-asta künüp kitidu, hem könishi kerek. Chünki UKY mu öz tilimizning yeziqi emesmu?

Yene hazir, Uyghur mehteplirimu barghansiri henzuce til mekteplirige aylanmaqta. Biz bundaq bir yölülüxke sel qarimaslighimiz kerek. Bundaq septiki kixiler, Uyghurcini ixletmisimu(yeziq) jenini beqip ketiweridu. Ular ozining bir ikki ëghiz gepini Uyghurce ongxap yezixi natayin(az bir kismini hesapqa almighanda). Bundaq kixilerdin, biz UKY ni ügünidu dep ümüt kütelmeymiz.

Mushundaq kishilerning köpinchisi Uyghurche sözliyeleydiken. lëkin yazalmaydiken. Chünki ular Kona Yeziq ni qiyin dep qaraydiken. UKY dek yeziqni üginishni özliri arzu qilidiken (Zaman diki Parhat Muhemmed bir addiy misaldur…).

Lekin bu kixiler biz ücün muhim ular bizning yene bir bayliqimiz(resources). Eger UKY pinyin bilen yeqin bolsa, ular ance küc serp qilmayla(özligidin yaki melum turutke bilen) UKY ni ügüneleydu.

Toghra, ular bizning bayliqimiz.Yeni bir tekitlep öteyki, Biz xelqaragha yüzlinishimiz kerek. Shunche köp Xenzuche xetni ügengen Uyghurlirimiz UKY diki 32 herpni iside tutalmasmu? Shuni Pinyin bilen arlashturup qoyarmu?

5) UKY pinyin bilen toqunux bolmisa,

Emiliyette hazirqi UKY ning Pinyin bilen hechqandaq tuqunishi yoq.

UKY ning omumxigha nah,ayiti qolayliq xarait yaritimiz, cünki h,azir balilar ücünci(?) siniptin Henzuce pinyin ügünidu, Bu bolsa UKY ni omumlaxturuxtiki eng yahxi xarait.

Miningche hazirqi balilarning Pinyin bilen UKY diki 32 herpni perq etküchiliki bar, ularnimu sel chaghlimayli.

Ësimde qelixice biz pinyinni bir ikki heptidila qalmay ügüniwalghan(kücimiz asasen yeziqni igenlexke emes belki alangni igenlexke ketken).

Miningche siz u waqitta Pinyin asas qilinghan Uyghur Yengi Yeziqi da sawad chiqarghan.

Hazir bolsa, balilar neh pütün yilda tehi bezi balilarning pinyin sawadi ciqmaydu. Cünki kona yeziq pilen latin(pinyin) yeziqini ohxutux mumkin emes.

Sawadini chiqirishtiki meqset Uyghurche oqush, yezishni ügünüsh. Oqughuchilar Pinyin(Xenzuchini) ni üginishi üchün sawad chiqarmaydu. Buni ayrip qarash kërek. Pinyin sawadi asan chiqmisa, u oqughuchining Pinyin ni chin dilidin ügenmigenlikini, yaki oqutquchining yaxshi ötmigenlikini chüshendürüdu. Siz otturgha qoyghan Pinyin asasidiki Uyghur yeziqini ishletkendimu balilarning Xenzuche Pinyinni unche tiz uginiwelishi natayin. Chunki Pinyin, u Xenzu tilining pinyini, u shunche addiymu emes.

Henzu tilida “Zh,ch,sh” lar bolsa bizning teleppuz qiliximizgha eng qiyin tawux. Cünki Uyghur tilida bundaq tawux yoq…

Men sizni “ch,sh,zh” lar toghriluq 18-dekebir qayil qilghan idim. Siz 19 – dekabir “ch,sh,zh” larni qobulqidim dep eGroup qa xet yeziptikensi. Nimishqa gipingizdin yeniwaldingiz?

Töwendikisi xetingizning köchürmisi.

“…Töwendikiler mening xehsi pikirim:

Men qayta oylunux arqiliq "ch" "sh" we "zh" ixlitixmi maqul kördüm. Men bu yerde közde tutqinim: biz pikrimiz bir yerge merkezlextürüximiz hem öz ara uyghunlixiximiz kerek, jeng boliwerse parcilinix bolidu. Bu pursetni kettürüp qoysaq qetti bolmaydu. Bundaq xayaitlar keliwermeydu.

…”

Lekin hechqisi yoq, men yene chüshendürey. Ötkendiki geplirimni tekrarlap yürmey, bälkim burunqisi isingizdidu. Peqet töwendikini qoshumche qilay: Burunqi(1983 –yilghiche ishlitilgän) Pinyin asasidiki UYY da “…j,q,x,zh,ch,sh…” din ibaret 35 herp bar idi. Bu yerdiki UKY da 32 herp bar, uning ustige uning ichidiki “zh, ch, sh“ lar Uyghur tilida bar tawush qilip belgilengen. Belkim burun sözligenlirim isingizde yaki kompiyuteringizda bar bolishi mumkin.

Undaqta UKY diki hepler bilen pinyindiki herpler ohxax bolup qalsa qandaq ehwallarning bolixi h,emmimizge ayan bolsa kërek.

Toghra, bu hammmimizge ayan. Shundaqla UKY bilen Pinyinning bir nerse emeslikimu bizge ayan.

---------------------------------

H ning arqisigha pesh qoyup qoyush xunddi u,o,a larning arqisigha apostrophe (Yingniler --Siz eytqandek) qoyup qoyghandek ish iken. U pash ke oxshash sözlerni böliwitidiken, omumen ëytqanda xetning güzellikige xeli chong tesir yetküzidiken.

Dimekchi x üchün ishlitilmekchi bolghan “hh”, “h,” … lar muwapiq emes.





Waqtinglani ëlip qoydum.



Aman boghaysiler

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Replies:

Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.