VoyForums
[ Show ]
Support VoyForums
[ Shrink ]
VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

12/21/24 17:03:26 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, [8], 9, 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/12/01 23:21:59
Author: Muhemmed Erdem
Subject: Yeziq, Yeziq, Yeziq,......

From: Muhemmed Erdem
Date: Sat Mar 24, 2001 1:47 am
Subject: Yeziq, Yeziq, Yeziq,......


Essalam Tordaxlar!

Tursun Erxidinning maqalisige qarita yazghan maqalini korup
baqqaysiler.

Yeziq Ozgertixmu yaki Yeziq birlikke kelturuxmu?
Muhemmed Erdem

Yeqinda "Xinjiang Geziti" ning 9-mart sanida elan qilinghan
Tursun Erxidinning "Yeziq Ozgertix Birdinbir Ciqix Yolimu?"
serlewilik maqalisini oqudum. Men ozem kompyuter bilen
xughullanghanliqim hem "kompyuter torida yengi yeziq ixlitix
muhakime yighini" gha qatnaxquci bolux supitim bilen bu maqalige
bolghan qariximni hem ariliqtiki uquxmasliqlarni otturigha qoyup
baqqum keldi.

"Yeziq Islahat Qilix" ghuli-ghulisi heli burunla otturigha
ciqqan, yeni "Til-yeziq" zjurnilining 99-yilliq 4-,6- sanliri,
2000-yilliq 2-,4- sanlirigha arqa arqidin "Uyghur Yengi Yeziqi" ni
eslige kelturux toghrisida maqalilar elan qilindi. Lekin bu ix
jem'iyette heli tesir qozghighan bolsimu ance kop jama'etning
qollixigha irixelmidi. Cunki yeziq ozgertix Tursun Erxidin ependi
eytqandek putkul milletning ma'arip, pen, medeniyet, sapasigha,
edebiyat - sen'itige, en'enisige, yeziq ozgertix zoruriyitige,
yeziq ozgertix ehtiyaji we telipige, xundaqla iqtisadiy kucige
asasen, aptonom rayonluq helq hokumitining texkillixi, yerlik her
derijilik helq hokumitining texkillixi, yerlik her derijilik helq
hokumetlirining qol selip ixlixi, ammining omumiy rayining
mayilliqi, aptonom rayonluq helq wekiller qurultiyining helqtin
qayta - qayta pikir elixi, qarap ciqixi, delillixi we mutleq kop
sandiki awaz arqiliq maqullixidin otkuzup bekitilidighan zor ix.


Ucur dewri---21-esirge qedem qoyghan bugunki kunde Internettin
ibaret bu millet ayrimaydighan, dolet teweliki ayrimaydighan bu
zamaniwi wasite dunyani logikiliq jehettin kiciklitip putunn
dunya helqini kompyuter arqiliq bir birige tutaxturdi.
Uyghurlarmu bu zamaniwi sorundin bir kixilik orun elip, uningdin
paydilinixqa baxlidi. Bu zamaniwi wasitidin unumlik paydilinix
hem qolayliq bolux ucun tordaxlar Internette ixlitilidighan
nurghunlighan yeziqlarni "ijat" qildi. Mesilen: Angel yeziqi,
Angel-2 yeziqi, Uyghur Internet Yeziqi(UIY) qatarliqlar.
Xinjiangdila otturigha qoyulghan lahiyelermu yene necce hil. Emma
emiliyette ixlitiliwatqini yuqiridikilerdin helila kop bolup on
necce hilgha yetidu. Bularning hemmisi Internette Uyghur kona
yeziqini transkiripsiye arqiliq ipadilextinla ibaret.


Biz nimixke internetteUyghur kona yeziqini ixletmeymiz? Biz
Uyghurce kona yeziqni alla burun kompyuterda bir terep qilip
bolduqqu? Xundaq biz kompyuterni maxinka(het besix maxinisi)
ornida ixlitixte heqiqeten kirguzup bolduq. Emma burunqi hetla
besix, kitap, gezit nexir qilixtin ibaret addiy ehtiyajimizdin
ciqalighini bilen, u bizning hazirqi ucur birterep qilix
ehtiyajimizdin ciqalmaydu. Uni birterep qilix azghina meblegh,
tehnika bilenla hel bolidighan, birnecce ademning kuc ciqirixi
bilenla hel bolidighan, Xinjiangliqlarla hel qilalaydighan ix
emes, u helqara olcemlergice berip taqlidighan ix. Biliximizce
bizning kompyuter mutehesislirimiz Uyghur kona yeziqinig olcem
nomurini 1996-yili helqara olcem orginigha sunghan bolup, eyni
waqita ret qilinghan, yeqinda bu ixni yene qayta oyluxup 2001-
yili 4-ayning 18kuni Xianggangda otkuzilidighan yighinda
bekitilidiken. Demek biz muxu olcemge kirix ucun necce yil
saqliduq? yene qancilik saqlaymiz? Xundaq, Erebler, Yaponlar we
Yehudiler ozining axu murekkep yeziqlirini kompyuterda bir terep
qilalidi, olcemlerge kirguzelidi, biraq biz ulargha ohximaymiz ,
bizde tehnika, mablegh, bazar, iqtisad kemcil, uning ustige
bizning kompyuterdiki yeziqimiz musteqil ayrim mewjut bolup
turmastin, Henzuce bilen toqunuxmay tengla mewjut bolup turuxi,
het besixtin baxqa hazirqi cong tiptiki sanliq ambar
sistemilirighimu mas kelixi kerek. Bularning hemmisi
munasiwetlik orunlarning kuc ciqirixi, belgilik meblegh we
bazardin ayrilalmaydu. Bolupmu bugunkidek bazar igilikide tehimu
xundaq. Biz azraq bolsimu ri¡¯alliqqa yuzliniximiz kerek. Biz
Uyghur muzikilirini tehimu mungluq celix ucun hergizmu Rawap,
Duttarlirimizni elektronlaxturup bolghice saqlimay, oz
sazlirimizni dunyadiki ilghar calghular bilen birlikte tengkex
qiliximiz kerek. Bu hergizmu duttar bilen rawapni taxliwetimiz
degenlik emes, peqet oz-ara toluqlaxtinla ibaret.

Bizge melumki alimlirimiz Mehmud Qexqeri, Yusup Has Hajip lar
yezip qaldurghan dangliq eser ¡°Turkiy Tillar Diwani¡±,
¡°Qutadghubilik¡± larni Uyghur kina yeziqi bilen nexir qilghanda
hemmisining transkiripsiyesi belen qoxup nexir qildi, 2000-yili
Zhongguo qamus nexriyati nexir qilghan dunyagha mexhur Uyghur 12
Muqamining 13 tomluq toplimi Uyghur kona yeziqi, Henzuce we
Latince transkiripsiye bilen nexir qilindi. Lekin axu kitaplarda
ipadiligen transkiripsiye herplermu herhil bolup birliklik yoq.
Demek biz Latince yeziqni alla burun ixlitip keliwatimiz, emma
birer olcem ciqirip helqqe elan qilmighanliqimiz ucun axundaq
qalaymiqanciliqlar mewjut.

Xundaq ¡°Yeziq Ozgertix¡± hergizmu bir necce mutehessisning bir
yerge yighilip muzakire qilixi arqiliqla bekitip ciqidighan ix
emes. Lekin heliqning rayini sinax, aptonom rayonluq heliq
qurultiyining maqullixidin otkuzux ucun coqum aawal uning
deslepki lahiyesini otturigha qoyup andin qaldi hizmetlerni axu
punkitsiyilik orunlarning oz mejburiyitini ada qilixigha,
birterep qilip bikitixige sunux kerekqu? Muxu meqsette awwal
internetttiki Uyghur yeziqini birlikke kelturux mulahizisi elip
berip ahiri bir qeder mukemmel bolghan UIY ni bekitip ciqti.
Mulahizige qatnaxqanlar dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur
tordaxlar bolup, mulahize tordila elip berilghan bolup
tilxunaslar yoqdiyerlik idi. Xundaq bolghacqa tordiki kopligen
kixiler UIY ni ixlitixke adetlengen bolsimu yenila tehi u
hokimetke sunilmighanliqtin birqisim tordaxlarning etirap
qilixigha erixelmidi elbette. Biraq internette "Uyghur Yengi
Yeziqliri" bilen yasalghan tor betliri kundin kunge kopiyixke
baxlidi. Eger muxundaq ketiwerse keyin bularni birlikke kelturux
tehimu qeyingha cuxetti. Xuning bilen Xinjiang unverstiti bax
bolup, 2000-Yili 12-ayning 1-kuni Xinjiang Unverstitida kompyuter
saheside Uyghur yengi yeziqini qollinix toghrisida muhakime
yighini caqirdi. Yighingha doctor, praffisorlardin bolup jemiy 20
din artuq adem qatnaqxti.Bu yighinning meqsidi nahaytimu eniq
bolup, Uyghur kona yeziqi----Uyghurlarning tarihini yoqitiwetixke
bolmaydu, Uyghur tilidiki bir ponemigha bir herp mas kelix,
qox herpni imkan qeder azaytix kerek, kiyinki ewladlarni oylap
ularning baxqa cet tillarni oginixige qolayliq bolux, helqaraliq
tiransikiripsiyeni asas qiliox kerek. Hazir kompyuterda bolupmu
internet saheside ixlitiliwatqan herhil Uyghur yeziqini birlikke
kelturup, deslepki lahiyeni hokumetke sunux idi. Tilxunaslirimiz
¡°bu yeziqni bekitkende koz aldimiznila oylaxsaq bolmaydu, biz
ewladlargha yol eciwatimiz, bu yeziq kelicektiki Uyghur yeziqigha
ul salidu.¡± Degen pirinsipnimu otturigha qoyghan. Arqa arqidin
uc qetim muhakime yighini ecix, talax-tartix qilixix arqiliq
ahiri deslepki lahiye "Uyghur Kompyuter Yeziqi" (UKY) bekitilip
hokimetke sunuldi. Bu hergizmu UKY ni Uyghur kona yeziqining
ornigha dessitix degenlik emes.

Xundaq, Uyghur kona yeziqini kompyuterda birterep qilix Uyghur
alimlirimiz ucun nurghunlighan yahxi tetqiqat temilirini elip
keldi. Ular qilammidi emes, ular wayigha yetkuzup qilidi hem
qilalaydu.Uyghur kona yeziqini kompyuterda birterep qilixni
tetqiq qilix arqiliq, proffisor, alimlirimiz ciqti, bundin
keyinmu ciqidu buninggha hemmimiz ixinimiz. Emma ulargha,
hokimetning qollixi, meblegh, bazar, helqte iqtisad bolux
kerekte! Hazir kompyuter tereqqiy qilip a¡¯ililergice omumlaxti,
u yene tereqqiy qilip turidu, bizning alimlirimiz nurghunlighan
meblegh, adem kuci serp qilip Uyghur kona yeziqigha mas
kelidighan bir sistima tuzup ciqsa uning meblighini
yighiwalghudek bazar yoq, bazar az bolghacqa sistimining bahasimu
qimmet, bir sistemini tetqiq qilip uni tehi omumlaxturup
ixletmeyla jemiyetning arqisida qalidu. Ular yene yengi ciqqan
sistemilarni tetqiq qilixqa baxlaydu, muxuning bilen biz tetqiqi
qilipla otimiz emma uni ixlitelmeymiz. Bundaq tetqiqatning nime
ehmiyiti? Bu tehnika we meblegh israp qilghanliq emesmu?


Uyghur kompyuter yeziqini uginix balilarning yukini
eghirlitiwetidu, omur boyi sawat ciqirix bilen otup ketidighan
haletni xekillenduridu deyix ance aqilanilik ix emes, Henzu
balilarni alayli, ular toluq otturini putturgice sawat ciqiridu,
hetta omur boyi sawat ciqirixi mumkin, bizning perzentlirimiz 32
ikki herpni uginip bolup nime ix qilidu? bizning perzentlirimizmu
12 yil oquydighu? ular koprek nerse ugense tehimu yahxi emesmu?
Uning ustige ular Latince herpni ugense Henzu tili we baxqa
tillarni uginxkimu qolayliq bolidu. Baxqa milletning til yeziqini
uginix axu millettin koprek ucur, bilim egilex ucundur, biz
kelecekte ozimizning ucuridin ozimizla paydilinip yurimizmu?
Torgha kiridighan bolsaq Latin yeziqi bilen yezilghan tor betliri
nahaytimu kop, ularning icide tilimiz yeqinraq bolghanliridin
Ozbekce, Turukce, Qazaqce qatarliqlar bar, biz axu tor
biketliridinmu ozimizge kereklik ucurlargha erixeleymiz.

Demek biz Uyghur kona yeziqimiznimu taxliwetmeymiz, emma
traskiripsiyede ixlitidigha yeziqni, torda ixlitidighan yeziqni
tezdin birlike kelturux ixi muxu sahage mesul punkitsiyilik
orunning diqqitini qozghixi kerek. Eger bundaq bolmighanda,
internettiki tordaxlarmu ozi bilgence tor betlirini yasaweridu,
nexriyat orunlirimu ozi bilgence transkiripsiye yeziqini ijat
qiliweridu, bularni tosup qalghili bolmaydu. Kompyuter tereqqiy
qilip hemme sahelerge, hizmitimizning hemme tarmaqlirighice,
kundilik turmuxlirimizghice girelixp keliweridu, bundin keyin
bizning tor arqiliq ege bolidighan ucur, bilimlirimiz gezit-
zjurnaldin alidighan bilim, ucurdin kop bolidu. Xunga biz yeziq
islahati degen nersini qoyup, hazir Uyghur kona yeziqini
transkiripsiye qilixta ixlitidighan yeziq, torda ixlitidighan
yeziqlarni birlikke kelturup uninggha olcem bekitx kerek. Biz
alla burun ikki hil yeziq ixlitiwatimiz.

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Replies:

Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.