UKY toghrisida oylighanlirim-3 -- Uyghur Latin Yeziqi

[ Show ]

Support VoyForums

[ Shrink ]

VoyForums Announcement: Programming and providing support for this service has been a labor of love since 1997. We are one of the few services online who values our users' privacy, and have never sold your information. We have even fought hard to defend your privacy in legal cases; however, we've done it with almost no financial support -- paying out of pocket to continue providing the service. Due to the issues imposed on us by advertisers, we also stopped hosting most ads on the forums many years ago. We hope you appreciate our efforts.

Show your support by donating any amount. (Note: We are still technically a for-profit company, so your contribution is not tax-deductible.) PayPal Acct: Feedback:

Donate to VoyForums (PayPal):

12/21/24 17:56:52 [ Login ] [ Main index ] [ Post a new message ] [ Search | Check update time | Archives: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, [9], 10 ]

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Date Posted: 07/12/01 22:14:19
Author: Alimjan Idiris
Subject: UKY toghrisida oylighanlirim-3

From: "Alimjan Idiris"
Date: Fri Dec 22, 2000 3:34 pm
Subject: UKY toghrisida oylighanlirim-3

Aldinqi e-maildiki nurghun hetler eniq korulmey qalghacqa, bu e-mailni qayta ewetixke mejbur boldum, toghra cuxinersiler)

(Towendikiler UIY xeklide yezildi, lekin UKY ning eng ahirqi nus’hisi elan qelin’ghan haman UKY da yezix pilanidimen)

UKY ning a (umlaut) heripi toghrisida: UKY diki “a”(umlaut) bilen “e”(“eyiq” tiki “e”) ning tilimizdiki ixlitilix castotisini kozde tutsaq, aldinqisi keyinkisidin helila yuqiri, xunga yazghandimu, het urghandimu, oqughandimu waqtimizni alidighan heliqi “a”(umlaut) bilen “emgek” digen sozdiki “e” ipadiligice, uni biwaste addila qilip “e” bilen ipadilep, eksice ixlitilix qetim sani nispiy az bolghan “eyiq” tiki “e” ge umlaut ixlitimizmu yaki ustige birer belge qoyimizmu yaki bolmisa baxqa qox herp bilen ipadileymizmu (?), qisqisi baxqa usulni oylixip baqsaq qandaq bolar? Hazirqi KUY diki “e” (“eyiq” tiki) heripi yeziqimizda beribir az ixlitilgecke, uni qoxma herp bilen ipadilisekmu kop awariciliq elip kelmesliki mumkin. Eger “a” ning ustige umlaut qisturup “emgek” tiki “e” ni ipadilexke ixlitimiz disek, bu herpning yeziqimizdiki ixlitilix castotisi helila yuquri bolghacqa, het kirguzuxke (we yezixqa) waqt ketkudek, hem umlaut belgisining toliliqidin hetning guzellikige we uni oquxqimu tesir yetidiken. Bu belkim IPA qanuniyitige ance mas kelmeydu deydighanlarmu ciqixi mumkin, azraq mas kelmise nime boptu? Yeziqimizni IPA putunley mas kelturup ipadileymiz disek, Uyghurcidiki bir necce alahide tawuxni ixletmisek bolidu. IPA ni koprek asas qilghinimizghu nahayiti yahxi ix, bu bizning bundin keyinki helq-araliq til-yeziq olcimige uyghunlixip mengiximizghighu paydiliq, lekin helqimiz icide emiliy omumlaxturux we uningdin paydilinix nuqtisidin qarighanda, UKY diki “a” (umlaut) ning ornigha biwaste “e” (umlautsiz) ni ixlitip, UKY diki “e” ning ornigha “e” (umlaut) ni yaki baxqa herpni ixlitixni oyluxup korsek qandaq digen oydimen.
UKY ning “zh” heripi toghrisida: UKY diki “zh” ning ixlitilixi ance muwapiq emestek qilidu. Gerce UKY diki baxqa qox herplerdin “ch” we “gh” larni KUY da qet’I saqlap qalghan teqdirdimu, “zh” ni ozgertiwetmisek bezi mesililerni kelturup ciqiridighandek qilidu. Hetning guzelliki we ixlitilix castotisi jehettin eytqanda UKY diki “zh” ni muxu peti qollansaqmu kop mesile tughdurmaydighandek korinidu, lekin UKY gha yekke halda qarimastin, uni baxqa yeziq muhiti bilen baghlap turup analiz qilip korsek, bezi toqunuxlarning yuz berix ehtimalliqini hes qilalaymiz. UKY diki “zh” bilen Henzu tilining pinyini “zh” otturisida asanla toqunux yuz beridighandek qilidu. Cunki, Henzu tili Xinjiang xaraitida biz ugenmisek bolmaydighan hokumet tili bolghacqa, bu mesilige nisbeten obektip qarimisaq bolmaydu. Biz Henzu tili bilen herkuni ucrixip turmisaq bolmaydu, bu emiliy realliq. Del muxu Henzu tilida bizning UKY diki “zh” heripi bilen qerixqandek, “Zhongguo” diki “zh” heripi nahayiti kop ucraydu. Alayluq, yer isimliridin “Zhongguo, Guangzhou, Zhengzhou”; adem isimliridin “Zhu Rongji” digenlergege ohxax hetler jumle xeklidila emes belki yekke halettimu u yer bu yerde kozimizge ciliqip turidu.. Henzuciki her hil yer we adem isimlirini ixletkende, daim oylimastinla eslidiki penyin haliti boyice yezip taxlax ehtimalliqimiz nahayiti yuquri, bolupmu Henzu tili sawati barlarning kopuncisi xundaq yezixqa konup ketken, xunga UKY diki “zh” ni yeziqimizgha qoxiwalmay, balilirimizgha Henzuce ugetkende, “Balam, mawu ‘z’ ning keynige ‘h’ kelgen herpni Henzu tilida uluq ‘Zhongguo’ diki ‘zh’ dep oquymiz-jumu, Uyghurcidiki ‘j’ ni kikirtikingni qorup turup tawax ciqarsang Henzucidiki ‘zh’ ciqidu” dep ugutup qoysaqla kupaye. Henzuce pinyin ugen’genler Henzuci pinyindiki “zh” ni herhalda yeqinlaxturup oqiyalaydu, eksice Henzuce pinyin ugen’migenler bolsa uni Uyghurcidiki ‘j’ tawuxigha ohxitipraq oqusa bolidighanlighinimu bilmeydu. Bilmeydighanlargha nisbeten eytqanda, Henzucidiki “zh” ni Uyghurcidiki “j” tawuximizgha ohxitip oqiyalmasliqi cong mesilimidu yaki uni KUY diki oquluxi boyicila “zhornal” diki “zh” gha ohxitip hata oqup yurgini cong mesilimu? Hata oqup yurgendin kore, oquyalmayla qoyghan tuzuk. Dimek, Henzuce pinyindiki “zh” bilen KUY diki “zh” ning otturisida nahayiti asanla toqunux kelip ciqixi ehtimalgha nahayiti yeqin. Bu conglardin bekraq godek balilarning Henzuce ugunuxigimu zor tesir korsitidu. Dimek, KUY diki “zh” bolsa het guzelliki jehettin siler eytqandek melum asasi bardek qilsimu (mesilen, qoxma herplerning hemmisi “h” bilen ahirlaxturux digen ozgice iddie), lekin bundin keyin Henzu tili we En’gliz tili bilen bolghan “bardi-keldi” jeryanida azdur-koptur “uquxmasliq” elip kilixi mumkin. Xunga muxularni kozde tutup, uni UIY diki “zj” bilen ipadilemduq yaki baxqa xekilde ipadilemduq, bir oylixip baqsaq. Nawada uni “zj” bilen ipadilisekmu, bu herpning tilimizda qollinilix qetim sani az bolghacqa, omumiy guzellikke kop tesir korsetmeyla qalmastin, belki yuqarqidek bezi toqunux ehtimalliqidin hali bolalaymiz.
c, v: Bu ikki herpni KUY gha qoxup qoysaq artuqqiliq qilmaydu. Bu herpni KUY gha kirguzuxke amal bolmighan teqdirdimu, nime ucun ulardin unumluk paydilinip, nowettiki “het sani kirzisi” , yeni 26 latince herptinla paydilan’ghanda KUY ning “bir fonimagha bir herp berish” pirinsipini qanaetlendurux qeyin digen mesilini azraq bolsimu hel qilmaymiz? Ularning birersini bolsimu Uyghurcidiki alahide tawuxluq heripimizni ipadilexke ixlitixni oylixip korsek qandaq? Waris ependi aldinqi hetide “c” we “v” ni KUY gha kirguzuxning muwapiq emeslikini dawli bilen sozlep kilip, “c ning ikki hil oquluxini 8 miliyon Uyghurgha cuxendurux qeyin” dep yeziptu, undaqta qipqalghan “v” ni ixlitixni oylap baqsaqcu? Uni het tahtisida bikar “qarawulluq”qa qoymay, yuqirida tekitlep otken “herp sani yetixmeslik” mesilisini yenggillitixke urunup kormemduq? Men Waris ependining “baxqa ahwallarda ‘v’ ni ‘w’ gha boysundurup ketsek bolidu” diginige qoxulimen, xundaq bolghanda “v” ni ayrim herp supitide ixlitixke tehimu imkaniyet tughulidu. Mesilen, UIY diki “h” ning ikki hil oqulup qilix mesilisini hel qilix ucun “v” din paydilinip “hesel” diki “h” ni ipadilisek bolidu (mesilen, vesel). KUY dikidek “ham” ni “xam” dep yezip pinyin asasi barlarning mujimellikini qozghighice, “hesel” diki “h” ning ornigha “v” ni seplep, “horaz” diki “h” gha “h” ni qaldursaq qandaq bolar? Qisqisi, mening tekliwim, kompyuter het tahtisidiki bu ikki herp “c” bilen “v” din hec bolmighanda birersidin bolsimu unumluk paydilinayli.
UKY diki “sh”: bu herpke nisbeten nime disek bolar? Helqaraliq transfiksiye jehettin qarighanda muwapiqtek, ozimizning aditimiz we bu herpning yeziqimizdiki castotisi, het guzelliki, oqux-yezix qolayliqliqi jehettin qarighnda qamlaxmighandek qilidu. UKY diki “sh” ning tilimizda ixlitilix castotisi jehettin eytqanda, uni jup herp xekilde emes belki taq herp xekilde qollinalighan bolsaq, het urux, het yezix sur’itige kapaletlik qilinipla qalmastin belki hetning hejmini kemeytixtimu kop ehmiyiti bolar ikentuq. Bu herp UIY diki “x” bilen ipadilense, het nahayiti ihcam, korkem korinidu hem yezix we oquxqimu qolayliq, xundaqla pinyin sawati barlarmu KUY elibesini alahide ugunup olturmayla asan qobul qilalaydu. UIY bilen yezilghan “ham” digen sozni KUY bilen “xam” dep yezixqa konux bolsa pinyin sawadi barlargha nisbeten eytqanda birqeder qeyin bolupla qalmastin, belki Henzuce we En’glizce ugen’gucilergimu melum qeyinciliqlarni elip kelidu. Xunga, KUY diki “sh” ni UIY diki “x” bilen, KUY diki “x” ni UIY diki “h” bilen, UKY diki “h” ni baxqa herp (mesilen, v) bilen ipadilexni oylixip baqsaq digen umittimen.
Dostlarning qimmetlik waqtini yene bir qitim elip salghanliqim ucun epu soraymen.

Alim

[ Next Thread | Previous Thread | Next Message | Previous Message ]

Forum timezone: GMT+2
VF Version: 3.00b, ConfDB:
Before posting please read our privacy policy.
VoyForums^(tm) is a Free Service from Voyager Info-Systems.
Copyright © 1998-2019 Voyager Info-Systems. All Rights Reserved.